Mijn eerste geschiedenislessen

In de vierde klas van de lagere school werden wij voor het eerst vertrouwd gemaakt met geschiedenis. 

De eerste lessen gingen over 'tijd' en de opeenvolging van generaties: jezelf en je broers en zusters, je ouders en groot-ouders enzovoorts.

Je leert beseffen dat aan je eigen leven heel wat is voorafgegaan. Niet zomaar een paar jaar, of tientallen, maar vele honderden - ja zelfs duizenden jaren.

Drie vrouwen van Nederland

 

Mijn Amerikaanse grootmoeder schreef begin jaren '50 haar "Summary of Dutch History", bedoeld als hulpmiddel bij haar inburgeringslessen voor andere Amerikaanse vrouwen zoals zij in Nederland. 

Zij besteedt daarin onder meer aandacht aan "drie verstandige en competente" vrouwen die in de 16e eeuw waren opgetreden als landvoogdes van de Nederlanden.

Van links naar rechts: Margaretha van Oostenrijk (1480 - 1530), een tante van keizer Karel V, Maria van Hongarije (1505 - 1558), een zuster, en Margaretha van Parma (1522 - 1586), een buitenechtelijke dochter.

De Oranjeterrorist

Stadhouder Willem II, een jonge twintiger, maakte het de Republiek niet gemakkelijk. Men was druk doende met onderhandelingen om tot vrede te komen met Spanje, maar hij wou doorvechten. Hij wilde een sterk Holland en ondermijnde zo het gezag van de Staten-Generaal. Om zijn wil door te drijven probeerde hij Amsterdam binnen te vallen, maar dit mislukte.

Hij overleed in 1650 aan de pokken. Het begin van het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.

Convergentie

Convergentie in de geschiedenis treedt op wanneer zich op geheel verschillende plekken, los van elkaar dezelfde ontwikkelingen voordoen. Voorbeeld hiervan zijn de piramides in Egypte en die in Midden- en Zuid-Amerika. Beide waren mede mogelijk door het parallel ontstaan van de landbouw.

Opmerkelijk is dat de Maya's wel het wiel uitvonden, maar dit enkel gebruikten voor kinder-speelgoed.

In onze moderne tijd is vergelijkbare convergentie ondenkbaar, al kan natuurlijk nog altijd op twee verschillende plaatsen dezelfde uitvinding worden gedaan.

In de natuur is convergentie onder diersoorten veelvuldig opgetreden. Voorbeeld is de Tasmaanse tijger (nu uitgestorven), een buideldier met dezelfde kenmerken als een placentale wolf.

Strijden om de macht in Europa

Meer dan vijftien honderd jaar lang is Europa het toneel geweest van rivaliteit tussen koningen en keizers die voortdurend uit waren op bezitsvermeerdering. Dit gebeurde zowel met de wapens als met huwelijksverbindingen. Daarnaast wijzigde het leiderschap in Europa door erfstellingen. 

Links de kaart van Europa na het Verdrag van Verdun (843) - de verdeling van de Europa onder de kleinzonen van Karel de Grote. In het midden de Habsburgse bezittingen onder Karel V in 1530; rechts de eerste kaart van Europa die tot stand kwam na jarenlange diplomatieke onder-handelingen (1648).

Slag bij Waterloo, 1815

Waterloo, 1815. Mijn bet-betovergrootvader Johann Philipp Altes 
vecht als artillerist mee in het Pruisische leger

Als Napoleon genoegen had genomen met zijn West-Europese keizerrijk had ik met zekerheid niet bestaan. Mijn hele Nederlandse familie zou er niet zijn geweest. Mijn bet-betovergrootvader zou geen reden hebben gehad om Duitsland te verlaten.

Het is aan deze en soortgelijke historische gebeurtenissen -  "toevalligheden" - dat ons eigen bestaan te danken is.

De Zwarte Dood

Francesco Traini, Triomf van de Dood, muurschildering, Camposanto, Pisa, 14^e eeuw

De pestepidemie in het midden van de 14e eeuw reduceerde de bevolking van Europa met zeker een derde. Zij leidde tot grote ontwrichting van de traditionele verhoudingen. Boeren konden (wegens de schaarste van arbeidskrachten) hogere prijzen bedingen voor hun producten en betere rechten. In feite betekende de Zwarte Dood het einde van het feodale tijdperk.

Wat volgde was de emancipatie van de burgerbevolking in de steden en de gestage evolutie van nationale eenheden.

De Florentijnse Renaissance

Detail van een fresco in de Florentijnse Brancacci kapel, met rechts (vermoedelijk) afgebeeld Filippo Brunelleschi (1377 – 1446), de meest vooraanstaande architect van de vroege Italiaanse Renaissance.

De vroege Renaissance - vanaf de eerste helft van de 15e eeuw - ontstond in het Italiaanse Florence. Bankiers, handelsgilden en kunstenaars legden de grondslag van een republikeinse samenleving van hoge beschaving. In hun tijd werden de grote Renaissancekunstenaars geboren zoals Leonardo da Vinci, Michelangelo en Rafael.

Florence is in deze tijd tevens de geboorteplaats van het tekenen in perspectief. Letterlijk en figuurlijk leidde dit tevens tot nieuwe perspectieven - en verhoudingen - op tal van andere terreinen.

De Amsterdamse Renaissance

 

Het eerste ontwerp (1885) van Berlage voor de Amsterdamse koopmansbeurs (links)

en het uiteindelijke ontwerp (1895) 

Aan het eind van de 19e eeuw beleefde Amsterdam een meer dan enkele economische opleving. Nieuwe infrastructuur, grootschalige stedelijke ontwikkeling en de totstandkoming van belangrijke publieke gebouwen betekenden een ware gedaantewisseling. Zij legden de basis voor Amsterdam als moderne wereldstad. 

Uitzicht op de toekomst

In 1939 organiseerde New York de World Fair. General Motors presenteerde "Futurama". Bezoekers konden - via een lopende band - een kijk nemen in het jaar 1960. Een luidspreker vertelde de bezoekers hoe het dagelijkse leven in 1960 eruit zou zien. 

Tijdens dezelfde World Fair onthulde RCA de eerste televisie. Kijkers zagen zichzelf, vol verbazing, op het TV-scherm.

Toekomst is een fascinatie geweest voor vele generaties. In onze tijd lijkt toekomst uit de mode, of het is enkel onze eigen toekomst.